Ảnh minh họa: Chùm ca dao về quê hương đất nước
Ca dao là một thể loại văn học dân gian quen thuộc của Việt Nam. Bài viết này sẽ giới thiệu văn bản “Chùm ca dao về quê hương đất nước” trong chương trình Ngữ văn lớp 6 của sách giáo trình “Kết nối tri thức”.
Vì thế, Download.vn sẽ cung cấp tài liệu Soạn văn 6: Chùm ca dao về quê hương đất nước. Hãy cùng tham khảo nội dung chi tiết dưới đây.
Tri thức ngữ văn
Thơ lục bát
- Thơ lục bát (6 – 8) là một thể thơ mà các dòng thơ được sắp xếp thành từng cặp, với một dòng sấu tiếng và một dòng tám tiếng.
- Vần trong thơ lục bát: Tiếng cuối của dòng sáu vần với tiếng sáu của dòng tám, và tiếng cuối của dòng tám vần với tiếng cuối của dòng sau tiếp theo.
- Thanh điệu trong thơ lục bát: Trong dòng sáu và dòng tám, các tiếng thứ sáu và thứ tám được đọc với thanh bằng; chỉ có tiếng thứ tư trong dòng tám được đọc với thanh trắc. Riêng trong dòng tám, nếu tiếng thứ sáu là thanh huyền, thì tiếng thứ tám sẽ là thanh ngang, và ngược lại.
- Nhịp thơ lục bát: Thơ lục bát thường có nhịp chẵn (2/2/2, 2/4, 4/4…)
Lục bát biến thể
Lục bát biến thể không hoàn toàn tuân theo luật thơ của lục bát thông thường, có thể biến đổi số tiếng trong các dòng, cách gieo vần, cách phối thanh, cách ngắt nhịp.
Từ đồng âm và từ đa nghĩa
- Từ đồng âm là những từ có cách phát âm giống nhau nhưng có nghĩa khác nhau, không có mối liên hệ nào với nhau.
- Từ đa nghĩa là từ có hai hoặc nhiều nghĩa, các nghĩa này có liên quan với nhau.
Hoán dụ
Hoán dụ là một biện pháp tu từ dùng từ ngữ chỉ một sự vật hoặc hiện tượng để gọi tên sự vật hoặc hiện tượng khác có mối quan hệ tương cận nhằm tăng khả năng gợi hình gợi cảm cho sự diễn đạt.
Soạn bài Chùm ca dao về quê hương đất nước
Trước khi đọc
- Với em, quê hương yêu dấu là nơi em sinh ra và lớn lên. Những ấn tượng đẹp đẽ và sâu sắc nhất về quê hương là phong cách trữ tình, con người thân thiện và hiểu khách.
- Bài thơ về quê hương em thích nhất là “Quê hương” của Đỗ Trung Quân.
Đọc văn bản
Bài 1
Gió đưa cành trúc la đà,
Tiếng chuông Trấn Võ canh gà Thọ Xương.
Mịt mờ khói toả ngàn sương,
Nhịp chày Yên Thái, mặt gương Tây Hồ.
- Nội dung: Vẻ đẹp của mảnh đất Thăng Long thuở xưa.
- Những nét đẹp tiêu biểu: tiếng chuông Trấn Võ, canh gà Thọ Xương, nhịp chày Yên Thái, mặt gương Tây Hồ.
Bài 2
Đường lên xứ Lạng bao xa?
Cách ba quả núi với ba quãng đồng.
Ai ơi đứng lại mà trông,
Kìa núi thành Lạng kìa sông Tam Cờ.
- Nội dung: Vẻ đẹp của mảnh đất xứ Lạng.
- Lời nhắn nhủ phải ghi nhớ quê hương, nguồn cội.
Bài 3
Đò từ Đông Ba, đò qua Đập Đá,
Đò về Vĩ Dạ, thẳng ngã ba Sình.
Lờ đờ bóng ngả trăng chênh,
Tiếng hò xa vọng, nặng tình nước non.
- Nội dung: Vẻ đẹp của mảnh đất xứ Huế.
- Những địa danh tiêu biểu: Đông Ba, Đập Đá, Vĩ Dạ, ngã ba Sình.
- Nét đẹp của xứ Huế mộng mơ, êm đềm.
Sau khi đọc
Trả lời câu hỏi
Câu 1. Đọc các bài ca dao 1 và 2 và cho biết: Mỗi bài ca dao có mấy dòng? Cách phân bổ số tiếng trong mỗi dòng cho thấy đặc điểm gì của thơ lục bát?
- Mỗi bài ca dao có 4 dòng.
- Cách phân bổ số tiếng trong mỗi dòng: dòng 1 và dòng 3 có 6 tiếng, dòng 2 và dòng 4 có 8 tiếng.
- Cách phân bổ số tiếng này cho thấy các câu thơ lục bát bao gồm các cặp câu tạo thành một bài.
Câu 2. Đối chiếu với những điều được nêu trong mục Tri thức ngữ văn ở đầu bài học, hãy xác định cách gieo vần, ngắt nhịp và phối hợp thanh điệu trong các bài ca dao 1 và 2.
- Bài ca dao 1:
- Cách gieo vần: đà – gà, Xương – gương.
- Thanh điệu: tiếng đà, Xương, sương, Hồ là thanh bằng; tiếng trúc, Võ, tỏa, Thái là thanh trắc.
- Nhịp thơ: 2/2/2.
- Bài ca dao 2:
- Cách gieo vần: xa – ba, đồng – trông.
- Thanh điệu: tiếng xa, đồng, trông, Cờ là thanh bằng; tiếng Lạng, núi, lại là thanh trắc.
- Nhịp thơ: 4/4.
Câu 3. So với hai bài ca dao đầu, bài ca dao 3 là bài lục bát biến thể. Hãy chỉ ra tính chất biến thể của thơ lục bát trong bài ca dao này trên các phương diện: số tiếng trong mỗi dòng, cách gieo vần, cách phối hợp thanh điệu.
- Số tiếng mỗi dòng: Câu 1, 2 và 4 là 8 tiếng, câu 3 là 6 tiếng.
- Cách gieo vần: Không tuân theo quy tắc.
Câu 4. Trong cụm từ “mặt gương Tây Hồ”, tác giả đã sử dụng biện pháp tu từ nào? Hãy nêu tác dụng của biện pháp tu từ đó.
- Biện pháp tu từ: ẩn dụ.
- Tác dụng: Cho thấy vẻ đẹp của mặt nước Tây Hồ trong xanh, tĩnh lặng.
Câu 5. Nêu cảm nhận của em về tình cảm tác giả nhân dân gửi gắm trong lời nhắn gửi: “Ai ơi đứng lại mà trông”. Hãy tìm một số câu ca dao, tục ngữ có sử dụng từ “ai” hoặc có lời nhắn “ai ơi”.
- Tình cảm mà tác giả dân gian muốn gửi gắm: lời nhắc nhở phải ghi nhớ quê hương, cội nguồn dân tộc.
- Một số bài ca dao, tục ngữ:
- “Ai ơi đứng lại mà trông, kìa vạc nấu đó, kìa sông đãi bìa.”
- “Ai ơi đừng bỏ ruộng hoang, bao nhiêu tấc đất tấc vàng bấy nhiêu.”
- “Ai ơi bưng bát cơm đầy, dẻo thơm một hạt đắng cay muôn phần.”
Câu 6. Bài ca dao 3 đã sử dụng những từ ngữ, hình ảnh để miêu tả thiên nhiên xứ Huế? Những từ ngữ, hình ảnh đó giúp em hình dung như thế nào về cảnh sông nước nơi đây.
- Bài ca dao 3 đã sử dụng từ ngữ, hình ảnh: Đông Ba, Đập Đá, Vĩ Dạ, ngã ba Sình, bóng trăng, tiếng hò.
- Cảnh sông nước xứ Huế: thơ mộng, êm đềm.
Câu 7. Các bài ca dao trữ tình thường bộc lộ trực tiếp tình cảm, cảm xúc của con người. Qua chùm ca dao trên, em cảm nhận được gì về tình cảm của tác giả nhân dân đối với quê hương đất nước.
- Tình yêu quê hương đất nước.
- Lòng tự hào trước vẻ đẹp của quê hương.
Viết kết nối với đọc
Em có cảm nghĩ về một danh lam thắng cảnh của quê hương đất nước. Quê hương của em là Hà Nội, thủ đô của nước Việt Nam. Đó là một thành phố rất rộng lớn và sôi động. Nơi đây có rất nhiều tòa nhà cao tầng mọc lên san sát nhau và các cửa hàng, quán ăn luôn tấp nập người mua bán. Hà Nội có nhiều điểm tham quan nổi tiếng như hồ Gươm, tháp Rùa, đền Ngọc Sơn, chùa Một Cột, Văn miếu Quốc Tử Giám, Hoàng Thành Thăng Long… Thu hút nhiều khách du lịch. Con người Hà Nội rất thanh lịch, hiếu khách. Mỗi mùa, Hà Nội lại mang một nét đẹp riêng. Hà Nội không chỉ hiện đại mà còn cổ kính. Mỗi nét đẹp đều khiến con người say mê. Em yêu tất cả mọi thứ thuộc về thành phố này.
