Trong chương trình Ngữ văn lớp 11, chúng ta sẽ tìm hiểu về nghĩa của câu, bao gồm nghĩa sự việc và nghĩa tình thái. Bài viết này sẽ giới thiệu với các bạn học sinh về nội dung “Soạn văn 11: Nghĩa của câu” để giúp bạn hiểu rõ hơn về chủ đề này.
Hai thành phần nghĩa của câu
1. Ví dụ
Ta hãy xem qua ví dụ sau:
- Hình như có một thời tôi đã ao ước có một gia đình nhỏ. (Nam Cao, Chí Phèo)
- Có một thời tôi đã ao ước có một gia đình nhỏ.
- Nếu tôi nói, chắc người ta cũng bằng lòng… (Vũ Trọng Phụng, Số đỏ)
- Nếu tôi nói, người ta cũng bằng lòng…
Trong mỗi cặp câu trên, hai câu đều đề cập đến cùng một sự việc, đó là:
- Câu a: Chí Phèo đã từng mơ ước sẽ có một gia đình nhỏ.
- Câu b: Người ta sẽ bằng lòng khi tôi nói.
Ngoài nội dung sự việc đó, chúng ta có thể nhận thấy:
- Câu a1 và b1 thể hiện sự việc nhưng chưa tin tưởng chắc chắn.
- Câu a2 thể hiện sự phỏng đoán có độ tin cậy cao đối với sự việc.
- Câu b2 thể hiện sự nhìn nhận và đánh giá bình thường của người nói đối với sự việc.
2. Tổng kết
Mỗi câu đều có hai thành phần nghĩa: đề cập đến một sự việc (hoặc một vài sự việc) và bày tỏ thái độ, sự đánh giá của người nói đối với sự việc đó. Thành phần nghĩa thứ nhất gọi là sự việc, thành phần nghĩa thứ hai gọi là nghĩa tình thái.
Nghĩa sự việc
1. Ví dụ
Nghĩa sự việc của câu là thành phần nghĩa ứng với sự việc mà câu đề cập đến. Sự việc trong hiện thực khách quan rất đa dạng và thuộc nhiều loại khác nhau.
Dưới đây là một số ví dụ về sự việc và câu biểu hiện nghĩa sự việc:
- “Xuân Tóc Đỏ cắt đặt đâu vào đấy rồi mới xuống chỗ những người đi đưa.” (Vũ Trọng Phụng, Số đỏ)
- “Trời thu xanh ngắt mấy từng cao” (Nguyễn Khuyến, Vịnh mùa thu)
- “Lá vàng trước gió khẽ đưa vèo” (Nguyễn Khuyến, Câu cá mùa thu)
- “Lom khom dưới núi tiều vài chú” (Bà Huyện Thanh Quan, Qua đèo Ngang)
- “Còn bạc còn tiền, còn đệ tử, Hết cơm, hết rượu, hết ông tôi” (Nguyễn Bỉnh Khiêm, Thói đời)
- “Đội Tảo là một tay vai vế trong làng.” (Nam Cao, Chí Phèo)
2. Tổng kết
Nghĩa sự việc là nghĩa ứng với sự việc được đề cập đến trong câu. Nó được biểu hiện nhờ các từ đóng vai trò chủ ngữ, vị ngữ, trạng ngữ và một số thành phần khác.
Luyện tập
Câu 1: Hãy phân tích nghĩa sự việc trong từng câu thơ ở bài thơ “Câu cá mùa thu” của Nguyễn Khuyến.
“Gợi ý:
- Câu 1: diễn tả là hai trạng thái (Ao thu lạnh lẽo và nước trong veo).
- Câu 2: diễn tả là đặc điểm của chiếc thuyền (chiếc thuyền – bé tẻo teo).
- Câu 3 và 4: diễn tả như một quá trình (sóng – gợn; lá – đưa vèo).
- Câu 5: gồm một quá trình (tầng mây – lơ lửng) và một đặc điểm (trời – xanh ngắt).
- Câu 6: gồm một đặc điểm (ngõ trúc – quanh co) và một trạng thái (khách – vắng teo).
- Câu 7: diễn tả các tư thế (tựa gối, buông cần).
- Câu 8: diễn tả một hành động (cá – đớp).”
Câu 2: Tách nghĩa sự việc và nghĩa tình thái trong những câu sau.
“Gợi ý:
a. Có một ông rể quỷ như Xuân kể cũng danh giá thực, nhưng cũng đáng sự lắm.
- Nghĩa sự việc: Xuân Tóc Đỏ là một ông rể quý.
- Nghĩa tình thái: khen ngợi Xuân Tóc Đỏ.
a. Có lẽ hắn cũng như mình, chọn nhầm nghề mất rồi.
- Nghĩa sự việc: viên quản ngục nghĩ thầy thơ lại cũng chọn nhầm nghề giống mình.
- Nghĩa tình thái: sự phỏng đoán của viên quản ngục.
b. Dễ họ cũng phân vân như mình, vì đến chính ngay mình, mình cũng không biết rõ con gái mình hư hỏng hay không!
- Nghĩa sự việc: họ cũng phân vân như “mình” và “mình” không biết con gái có hư hỏng không.
- Nghĩa tình thái: bộc lộ sự mơ hồ của người nói.”
Câu 3: Chọn từ ngữ thích hợp nhất để điền vào chỗ trống để câu sau thể hiện đúng hai thành phần: nghĩa sự việc và nghĩa tình thái.
“Một kẻ biết kính mến khí phách, một kẻ biết tiếc, biết trọng người có tài, hẳn không phải là kẻ xấu hay kẻ vô tình.”
Tác giả: THPT An Giang
